Hasieran, Dominica ikusi genuen, 8 minutuko dokumentala. Oso adierazgarria. Dokumentalak artzaintza eta generoa lantzen ditu, modu argi eta ezin hobean. Horrela labur liteke: senarrik gabe dagoenean, artzaintza den emakume baten historia da. Alarguna dagoen bitartean, artzain onartuta dago; behin ezkonduta, artzaina ez da, artzainaren emaztea baizik. Genero-tropeliak ezin dira hobeto ilustratu. Egileek dokumentu zuzena eta garbia sortu dute, egoerak eskatzen zuena hain zuzen ere. Artzainak, egia da, laguntzen du asko, bere egoera eta egoeraren paradoxak ondo barneratuta izateaz gain, ezin hobea azaltzen ditu eta.
Bigarrena, Akabuko martxea, desberdina da, neutroagoa. Ez du pretentsio gehiegirik, eta hor dago onena. Galduta dagoen mundu bat adierazten digu. Zegamatik Uribe Kostaraino zetozen artzaintzaren bidaia birsortzen du, bost eguneko bidaia, neguko belardiak aurkitzeko.
Dokumental hutsa da, hau da, birsortzearen medio dokumentatzen da lehen egiten zena. Ez du nahi ikerketa etnografikoa izan, ez joan den mundua aldarrikatu, ez dokumentu historiko bat azaldu, hiru puntu horrek ukitu arren. Testigantza ematen digu. Hala ere, nahiez edo nahi gabe, dokumentala guri buruzko testigantza bihurtzen da, herrietan jendearen erreakzioa bitxia baita: edadekoak hunkituta; txikienak harrituta ikuskizuna disfrutatuz, hainbat ardi ikustea zaila da eta; helduak, batzuk haserre, gure mundukoa jadanik ez dena intromisioagatik; beste batzuk hunkituta, horregatik beragatik. Guztiok ukituta.
Dokumentala batzuetan sendoa da, beste batzuetan arin, umore tanta ere badu, sarritan hunkigarria da; beti, irudi ederrak ematen dizkigu. Ondo filmatuta dago, paisaia eta ardiak ondo aprobetxatu dituzte.
Arazoak ditu batzuetan, baina dokumentalak birsortutako bidaia kontatzen du, ezin da errepikatu edo beste egun baterako utzi, fikzio bezala. Horregatik, helmugaren eguraldia txarra segur aski ez zen nahi zuen amaiera; aldatuko zuketen, baina ondo aprobetxatu dute eguraldi txarra (agian happy end baino hobeto).
Laburbilduz, Hunkigarria, adierazgarria eta primerako dokumentua, arima jarri dute egileek, gozoegi izan gabe.
Baina bat besterik ez nuke jarriko: muntaia pixka bat korapilatsua da batzuetan. Road movieren egitura guztiz apurtzen da une batzuetan (gazta lehiaketa hain zuzen ere), agian, sponsorrak behartuta, auskalo.
Pena da dokumentalaren zirkuituak hain estua izatea, batek zein besteak merezi dute eta. Dokumental-generoaren onuren adibide ezin hobea dira.