Euskarari, atara kontuk!

Lekukoagaz ikurrina, hitzekin hizkuntza

Joanes Atxa Olaiz 2022ko api. 13a, 14:22
Lekukoak egiten duen bezala, euskararen historian ere hizkuntzaren hainbat ezaugarri hedatuz joan dira Euskal Herriko hamaika txokotan.

Hizkuntza guztiek dituzte ezaugarri bereizgarri eta bitxiak. Batzuk historian zehar indartsu irauten dute, beste batzuk bidean galtzen diren bitartean. Oraingoan, hizkuntzaren historian zehar bidaiatuko dugu, euskararen ezaugarri bitxi bat aurkitzeko asmoz.

Hiru urteren ondoren, 22. Korrikak berriro hartuko ditu aurten Euskal Herri osoko kale eta errepideak. Itsasertzean olatuek ematen diote bultzada eta Pirinioetako azken tontorreraino heltzen da, gauez zein egunez, gelditu gabe.

Pasio eta emozio betez bizi ditugu, petoa jantzita, bide ertzean Korrika igaro arte itxaroten ematen ditugun une zirraragarri horiek. Berandu bada ere, beti heltzen da korrikalari olatu koloretsua. Albotik pasatzean ilea tentetu egiten du. Segundo gutxi batzuk irauten ditu momentu berezi horrek, baina nahikoa da deskribaezina den hori sentitzeko: poza eta hunkidura. Emozioa eta zirrara. Urduritasuna eta ustekabea. Indarra eta lasaitasuna. Kemena eta harrotasuna.

Zenbat sentipen, eta denak bikoteka. Egitura horri, alegia, elementuak bikotean jartzeari koordinazioa deritzo hizkuntzalaritzan eta baita logikan edo matematikan ere. Euskaraz ‘eta’ lokailuaren bidez sortzen ditugu eta euskalki guztietan zehar erabat orokorra da hitzak edo esaldiak lotzeko lokailu hau erabiltzea.

Baina, betidanik erabili izan dugu ‘eta’ lokailua? Ez, aspaldiko euskal hiztunek bazuten hitzak lotzeko modu oso berezi bat, mendeak joan eta mendeak etorri desagertuz joan dena. Koordinazio forma zahar honek -gaz atzizkiarekin lotzen zituen hitzak: zu eta ni = zugaz ni

XVIII. mende amaiera arteko testuetan ageri den koordinazio forma da hau, eta bere aurkikuntzak badu gure euskalkiekin harremana. Testu zaharrak aztertzen dituzten hizkuntzalariek mendebaldeko hizkerei loturiko ezaugarria zela uste izan zuten hasieran, beste euskalkietan agertzen ez zena. Izan ere, forma bitxi honen bidez loturik agertzen ziren hitzak Bizkaiko eta Gipuzkoako testu zaharretan besterik ez baitziren agertzen. Ikertzaileek, ordea, euskararen historia osoan zehar bildu diren idazki, bilduma, kantu eta ipuinak arakatu dituzte forma bitxi honen bila eta hara non, behin baino gehiagotan agertu da inork espero ez zuen eremuetan: Nafarroa iparraldeko ibarretan, Sakanan eta baita Araban ere. Joan Perez Lazarraga XVI. Mendeko idazle arabarrak ere hala izendatzen zituen bere izen-abizenak: apelliduagaz nombrea.

Badirudi, beraz, hitzak lotzeko modu bitxi eta zahar honek bere bidea egin zuela, behinola, Euskal Herriko hainbat txokotan zehar. Korrikak egiten duen bezala, emozioagaz zirrara barreiatuz, herriz herri, lekukoagaz ikurrinak bidea zabaltzen duela. 

Irakurle agurgarria:

HIRUKA gure eskualdeko euskara hutsezko hedabide bakarra da; egunero 10 udalerriren berri ematen dugu, eta hilabetero doan duzu aldizkaria kalean, tokiko komertzioetan zein erakunde publikoen egoitzetan. Eta orain doan bidaliko dizugu etxera nahi izanez gero! Proiektua bizirik jarraitzeko, ezinbestekoa dugu zu bezalako irakuleen babesa eta ekarpen ekonomikoa.

Egin zaitez HIRUKAlagun eta gozatu euskaraz!


Izan zaitez HIRUKAlagun