Pozik al zaude egindako lanarekin?
Pazienteek baloratu beharko dute, baina nik uste dut baietz. Bueno, esan didate oso pozik egon direla, eta penatu egiten direla erretiroa hartzen dudalako.
Zer ikasketa eramaten duzu?
Jendearen maitasuna, batez ere. Jendea oso esker onekoa da. Nire esperientziagatik, esango nuke jendeak behar duena sendagilearekin harreman estua izatea dela. Kontuan izanda espezialistek ez dutela horrelako harremanik. Hau da, behin baino ez dituztelako ikusten. Gurekin, berriz, etengabeko tratua du pazienteak eta, horrela, elkarrenganako konfiantzazko lotura bat sortzen da, erretiroa hartu arte edo baja eman arte mantentzen duguna.
Ezabatu edota oroitu nahiko zenukeen oroitzapenen bat?
Ezabatu, esango nuke bat ere ez. Behin, Deustuko EAGn nengoela, duela hamabost bat urte, neska gazte bat etorri zen hipogluzemiak jota, eta oso gaizki pasatu nuen, ohatilaren gainean hil zela uste bainuen. Zorionez, azkenean bere onera etorri zen; izua, baina, barruan geratu zitzaidan.
"Egia da kroniko guztiak abandonatuta eduki ditugula, hala adierazi baitziguten. Osakidetzak ez artatzea erabaki zuen, arriskua onurarena baino arriskutsuagoa zelako"
Eta pandemia?
Pandemia oso gogorra izan da lanaren ikuspuntutik. Zurrumurruak zurrumurru, gaixoak ikusten jarraitu dugu, eta kasu puntualak, berriz, artatu ditugu. Egia da kroniko guztiak abandonatuta eduki ditugula, hala adierazi baitziguten. Osakidetzak ez artatzea erabaki zuen, arriskua onurarena baino gehiago zelako. Batez ere, kontuan hartuta lehen olatua bereziki gogorra izan zela, jende asko hil zelako eta hori oso gaizki eraman dugulako, bai fisikoki, bai psikikoki. Oso gogorra izan da. Bai horixe!
Erretiroa 70-75 urte arte atzeratuko zenuke?
Ez, ezetz esango nuke. Jende gazteari egin behar zaio lekua, primeran prestatuta etortzen baita. Bestalde, une honetan, nire kideak, baita ni ere, fisikoki ondo gaude. Gaizki dagoen jendea egongo da, noski. Baina tira, ez da hainbeste arazo fisikoa, baizik eta une bat iristen da non deskonektatu behar duzun pandemia oso gogorra izan baita. Lehen lerroan egon ginen guztiok presio handia jasan dugu. Gaixotasuna hartzeko arriskuaz gain, jakina. Tira, oso lanaldi itogarria izan da, jendea oso gaizki pasatzen ari zelako. Eta gu ere bai.
"Tamalez, oraindik ere plaza gutxi ateratzen dira, eta medikuen beharra handia dago"
BAMEren zeregina, profesionaltasun-asegurua al da?
Ezbai barik. Prestakuntza horri esker, nire lankide asko erabat prestatu dira aukeratu ahal izan dituzten espezialitateetan, eta medikuntzaren eta prestakuntzaren ikuspegitik oso ona izan da guztiontzat, bai medikuentzat, bai pazienteentzat. Tamalez, oraindik ere plaza gutxi ateratzen dira, eta medikuen beharra handia dago. Askotan gertatzen dena da medikuek ezin dutela aukeratu nahi duten plaza. Zergatik? Espezialitate batzuetan oso plaza gutxi ateratzen direlako. Familia-medikuntzan, ordea, gero eta plaza gehiago ari dira ateratzen eta betetzen.
Zergatik familia-medikua?
Urte batzuk neramatzan ginekologian lanean gustura, baina nire nagusia zendu zenez, eta gustatzen zitzaidanez, familiako medikuntzan geratzea erabaki nuen. Eta ez naiz batere damutzen, pazientearekiko tratu familiarra eta integrala baita, gure lan-zikloan pazienteen osasunaren bilakaera baloratuz. Beraz, etengabeko tratua da. Gainera, jendea bere istorioak kontatzera etortzen zaigu, eta hori onartu egin behar da, bai ala bai. Izan ere, oso garrantzitsua da sendagile eta pazientearen arteko konfiantzazko elkarrizketa bat ezarri eta mantentzea.
Zer gaitasun izan edo landu behar ditu familia-mediku batek, ezagutza profesionalaz gain?
Medikuaren eta gaixoaren arteko harremana sendotzeko konfiantza piztu eta lortzea behar-beharrezkoa da. Horrexegatik, medikuak ulertu behar du gaixoak batzuetan oso gaizki pasatzen duela. Esate baterako, kontsultara iritsi eta aitak edo amak minbizia dutela eta bere penak arindu behar dituela esaten dizunean. Azken batean, bizitza, batzuetan, oso gogorra da, eta guztiek ez dute erresilientzia-atalase bera. Nire ustez, lankide guztiek enpatia erakusten dute pazienteen sufrimenduarekin. Kontuan izan medikuaren eta gaixoaren arteko etengabeko harremana lortzen dugunez, horrek konfiantza-giroa ezartzeko ezinbesteko aukera ematen duela.
"Lanpostu batzuk hutsik daude, eta ezin dira bete medikurik ez dagoelako"
Zergatik dago mediku-eskasia?
Gobernuek ez dutelako aurreikusi bizitzako garai honetan horixe gertatuko zenik. Hau da, orain langileen % 15ek erretiroa hartuko dute, eta ez dago ordezkorik. Zergatik? Ez da aurreikusi hori gertatuko denik, epe laburreko politika aplikatzen delako. Beraz, lanpostu batzuk hutsik daude, eta ezin dira bete medikurik ez dagoelako.
Medikuntza-ikasketak amaitu dituen seme edo alaba bat bazenu, atzerrira joatera animatuko zenuke?
Nire kasuan, bi alabetako batek ere ez du nire urratsak jarraitu nahi izan. Baina bueno, gertatu izan balitz, bai. Dena dela, sarritan, gazteak atzerrira joaten dira hemen ez dutelako lanik aurkitzen. Dagokion hizkuntza txukun-txukuna baduzu eta Europar Batasunean lan bat aurkitzen baduzu, aukera paregabea da pertsona gisa hazteko eta mediku gisa esperientzia lortzeko.
Uste duzu azken hamarkadetan inoiz itzuliko ez den talentu-ihesaldi batean izan garela?
Zalantzarik gabe. Gainera, litekeena da inoiz ez itzultzea, hemen gazteak mileuristak izaten jarraitzen dutelako eta oso gazte prestatua eta eleaniztuna delako. Argi dago gehiago irabazten baduzu eta prestigio soziala handiagoa ematen bazaitu ez zarela itzuliko.
Esan izan balizute pandemia bat izango genuela munduan, eta horrek etxean sartuko gintuela guztiz konfinatuta, sinetsiko al zenuen?
Inola ere ez. Gai horri buruz fantasia egin da, filmetan ikusi da, eta gerta zitekeela planteatu da. Noski, zineman ikusten duzu eta uste duzu fikzioaren parte dela, baina ez duzu imajinatzen gerta dakigukeenik. Hala ere, munduan gertatu da, nahiz eta oraindik arazoa planeta osoan gainditu ez. Europan gutxi gorabehera kontrolatuta dago, baina mundu erdian baino gehiagoan badira txertorik jarri ezin izan diren lekuak, eta jende asko hiltzen ari da, zoritxarrez.
Herrialdeen eta kontinenteen arteko txertaketa-desberdintasun hori gertatuz gero, arazo handiagoa sor liteke? Etengabeko alarma-egoera batera eramango gintuzke?
Ez horrela, herrialde aberatsek oztopoak jarriko lizkiekete herrialde txiroei edo beren biztanleei txertorik jarri ez dietenei joan-etorrietan eta aisialdiko bidaietan, pandemiaren une kritikoetan ikusi dugun bezala. Hitz gutxitan esanda: kezkagarria izan liteke ad hoc irtenbiderik aurkituko ez balitz.
"Txertaketak erakutsi du jendea ziztatzen hasi zen unetik, eta, batez ere, kolpea gehien jasan zuten egoitzei buruz ari naiz, heriotzak amaitu egin zirela"
Txertaketa-prozesuak eman al ditu espero genituen fruituak?
Zalantzarik gabe. Txertaketak erakutsi du jendea ziztatzen hasi zen unetik, eta, batez ere, kolpea gehien jasan zuten egoitzei buruz ari naiz, heriotzak amaitu egin zirela. Txertoa hartu duen eta ondoren gaixotasuna hartu duen jendea ia sintomarik gabekoa izan da, edo arazo handirik gabe pasatu du gaitza. Ez zen hasieran bezala, jendea pneumoniak jota hiltzen zenean, intubatu egin behar zituzten eta ZIUetan ez zegoen leku nahikorik hartu zuen jende guztiarentzat. Hori zen arazoa. Orain badirudi bide onetik goazela.
Azpimarratzekoa al da aurrekontuaren zati handi bat ikerketara bideratu behar dela, bai unibertsitateetan, bai ospitaleetan?
Jakina, funtsezkoa da osasun-zientzietako ikerketa, industria pribatuak edo publikoak sustatuta. Orain baieztatu ahal izan da ez geundela prestatuta, herrialde batzuen salbuespenarekin. Txertoekin COVID-19aren aurkako borroka amen batean ikusi dugu. Hau da, 5 edo 6 urte daramatzan ikerketa bat urte eta erdian egin da. Edo gutxiago, urte batean txerto batzuk lortu dira, eta hori ezinezkoa zen duela urte batzuk gertatzea.
Nola ikasten da gaixotasunen historia medikuntza-karreran? Ikuspegi global edo lokal batetik?
Patologia medikoan eta kirurgikoan ohiko gaixotasunak aztertzen dira, kardiopatia iskemikoa edo bihotzekoak, adibidez. Behi eroen krisialdia gertatu zenean, medikuntzako patologia-liburuan kontsultatzera joan nintzen, eta hiru lerrotan baino ez zen deskribatzen; ez zelako kasurik ikusten, noski. Beste adibide bat, 80ko hamarkadan, karrera amaitu berritan, xagak edo dengea bezalako gaixotasunak teoria hutsa ziren, planetaren alde honetan ez zirelako ikusten. Orain, latinoamerikatik etorritako pertsonen migrazio-fluxuekin batez ere, xagak eta dengea ikusten dituzu, latitude horietan oso ohikoak diren patologiak direlako.
"Nik badut paziente bat, adibidez, lehen olatuan kutsatu izanaren ondorioz eztul kronikoa duena, eta era guztietako diagnostikoak egin dizkiogu, eta dena normala da"
Zer da koronabirusa eta bere aldaerak?
Oso birus kutsakorra. Itsu-makilaka ibili gara birus berri bat delako. Bagenekien koronabirusaz zerbait, hala nola Sars-2 delakoa, baina patogeno berri horri ez genekien nola egin eraso, nola tratatu; jendea hiltzen zitzaigun, eta ez genekien arazoak konpontzen. Dolquine eta Kaletrarekin probatu genuen, baina, batez ere, hanturazko prozesu bat zen. Kortikoideak oso ondo joan dira, erreakzio enboligenoak ere sortzen zituzten eta heparinarekin tratatuz arazo horietako asko konpontzen zirela konturatu ziren. Jainkoari esker, COVID-19aren osteko sintomak asko gutxitzen ari dira. Ia ez dago. Lehen eta bigarren jasoaldiak izan ezik, oraindik geratzen da arrasto batzuk geratu zaizkion jendea.
Ondorio horiek itzulgarriak al dira?
Ez dakigu. Nik badut paziente bat, adibidez, lehen olatuan kutsatu izanaren ondorioz eztul kronikoa duena, eta era guztietako diagnostikoak egin dizkiogu, eta dena normala da. Hala ere, ez da eztuletik sendatzen. Ez dakigu nola eboluzionatuko duen.
Gaixotasun birikoen jomuga bihurtuko al gara gehiegi babesagatik?
Maskarak babestu egiten du, baina eskuak maiz garbitzeak eta eskuak begietara ez eramateak edota eztul egiten dugunean erabilera komuneko objektu bat ukitzeak gu eta inguruan ditugun pertsonak babesten gaitu. Era berean, antigorputzak prozesu patogenoarekin kontaktuan daudela sortzen dira. Horrela da.
Pandemiak agerian utzi ditu osasun-sistemaren gabeziak, terapiak atzeratzen diren kasuetan edo ondorio atzeraezinak dituzten operazioetan. Osasun publikoak inoiz onartuko al du errua?
Europako beste herrialde batzuetan gerta daitekeenaren kontra, hemen inork ez du argi eta garbi esango erratu egin denik. Uste dut kultura kontua dela: ez dakigu gure akatsak onartzen.
Zure ustez, garrantzitsua eta beharrezkoa da aurrez aurreko asistentzia berreskuratzea?
Bai horixe.Telefonoz konpondu ezin diren arazo asko daude. Orban bat atera bazaizu edo bularrean mina baduzu, adibide pare bat jartzeagatik, ikusi egin behar zaitut. Ez dit balio botika eta agur bat agintzea. Pertsona ikusi behar da, auskultatu egin behar da, elektro bat egin behar zaio, beharrezkotzat jotzen diren probak egin behar dira. Horretarako, funtsezkoa da pazientea ikustea.
Noiz itzuliko da EAG (Etengabeko Arreta Gunea) Algortara?
Ez dakit. Ez dago gure esku, Osakidetzaren eta gizartearen eskariaren esku baizik.
Eta pazienteok, denbora beharko dugu berpizteko edo ondorio mental itzulezinak utziko dizkigu?
Ez daukat daturik. Batzuk biziki hunkitu dira, eta beste batzuk ez. Lehen Mailako Arretan zero minututik egon gara lanean, eta pazienteak ikusten jarraitzen genuen, gutxi izan arren. Telefonoz arreta ematen eta ahal izan dugun guztia konpontzen saiatu gara, Osakidetzak jakinarazi baitzigun arriskutsuagoa zela anbulatoriora etortzea ez etortzea baino. Orduan, pazienteak planteatzen zuen arazoa telefonoz konpontzen saiatzen ginen, eta kasuaren larritasunak hala eskatzen bazuen, Larrialdietara bidaltzen ziren.
Sektore soziosanitarioarekin batera lantzeko ibilbide-orririk aurreikusten al da?
Espero dut baietz. Osasun zentroan etengabeko harremanetan gaude Getxoko Udaleko Gizarte Laguntzaileekin, eta zalantzarik izanez gero, haiengana jotzen dugu. Hau da, komunikazio-bide estua dago elkarri aholkuak emateko eta sortzen diren arazoak bideratzeko. Gai hori oso garrantzitsutzat jotzen dugu-eta.
Psikologoaren rola non dago arlo horretan?
Osakidetzak planteatu beharko du langile gehiago kontratatzea arazo horrengatik.
"Sendagaien menpeko gizartea garela esango nuke"
Gizarte hipokondriakoa, hipermedikatua edota medikamentuen mendekoa al gara?
Hipokondriakoa baino gehiago sendagaien menpeko gizartea garela esango nuke. Izan ere, zenbait elikagai jateari utzi beharrean, kolesterola igo ez diezazun, adibidez, batzuek nahiago dute pastilla hartu. Era berean, azukrea jaisteko, nahi dutena eta nahi duten bezala jaten jarraitzen dutela esaten dute, eta gero pastilla hartzen dute. Beraz, heziketa-arazo sanitario serioa dela uste dut. Hau da, funtsezkoa da erabiltzaileari informazioa ematea gaixotasun bat duenean egin behar duenari eta egin behar ez duenari buruz, haren osasunaren jakitun eta partaide eta erantzule izan dadin. Azken batean, bera da bere gorputzen eta bizitzaren arduradun nagusia.
Zaila da produktu miragarri iragarkiek bonbardatzen gaituztenean, ezta?
Horixe da arazoa, jendeak miraria nahi duela azkar sendatzeko eta nahi duena egiten jarraitzeko. Eta ez da hori bide egokia. Ez horixe!
"Industria farmazeutikoek zeregin garrantzitsua dute gizartean, ikerketa sakonak egiten ari direlako eta ikerketa horiek diruz laguntzeko milioiak gastatzen dituztelako"
Zein da industria farmazeutiko handiek arlo horretan duten erantzukizuna?
Industria farmazeutikoek zeregin garrantzitsua dute gizartean, ikerketa sakonak egiten ari direlako eta ikerketa horiek diruz laguntzeko milioiak gastatzen dituztelako. Baina, noski, enpresa pribatuak direnez, euren asmoa dirua irabaztea eta etekinak lortzea da.
Gizarte gaixo bihurtzen gaituzte beharrak sortuta? Edozer gauzagatik jotzen dugun panazea al da botika?
Baietz uste dut, baina oker egon naiteke. Eta botikara jotzen dugu kalteak arintzeko. Adibide bat jartzearren, gustatzen zaidan arkumea ez dut baztertuko, nahiz eta koipe asko duen eta ez zaidan komeni. Bapo egin ondoren pilula bat hartuko dut, eta kitto. Horrela dabil jende asko eta asko.
Cannabisa legeztatu behar al da mina arintzeko terapia alternatibo gisa?
Ikerketa batzuek bermatzen dute cannabisa baliagarria dela gaixo onkologikoen gorakoei aurre egiteko, bai eta beste aplikazio batzuetan ere. Hala ere, ikuspegi sozial edo legaletik horrela izan behar duen aztertzen hasten bagara, herrialdeko epaileak eta osasun-agintariak dira iritzia eman behar dutenak. Nire ustez, gaixo terminal onkologiko bat banu edo izan banu kontrolatu ezin dituen okada batzuekin, nire kontzientziak baietz esaten dit. Hau da, nik cannabisa erraztuko nioke, nire betebeharra sufrimendua arintzea delako.
Lege eraginkorra bermatu behar da, eta medikuak eragozle deklaratu nahi badu, deklaratu egin behar da, baina abortatu nahi duen emakume bat berme guztiekin zentro batera bidali ahal izango da, infekzio baten ondorioz hilko ez dena.
Zure ustez, eutanasia eta abortua bezalako gaietan erakunde-mailako kontzientzia-objekzioa onartu behar al da?
Zehaztu dezagun galdera. Nik uste dut jendeak aukera dezakeela beste irtenbiderik ez dagoela uste duenean. Hau da, eutanasiaren eta abortuaren aldekoa naiz. Ezin da onartu 70eko hamarkadaren amaieran emakumeak Londresera abortatzera zihoazenean gertatzen zena gertatzea, hemen ezin zelako, legez kanpokoa baitzen. Lege eraginkorra bermatu behar da, eta medikuak eragozle deklaratu nahi badu, deklaratu egin behar da, baina abortatu nahi duen emakume bat berme guztiekin zentro batera joan beharko litzateke, infekzio baten ondorioz ez hiltzeko.
An apple a day keeps the Doctor away?
Kar, kar, kar. Osasungarria den guztia ongi etorria izan dadila. Sagar bat edo beste edozein fruta beti da ona. Arduraz, noski. Ez zanpa-zanpa jan egunean 6 sagar; pare batekin nahikoa da.
"Bizitza osasuntsua izaten saiatu behar gara, bakoitzaren aukera fisikoen eta edadearen arabera, ariketa edo kirol egokia aukeratuta"
Eta egunero kopatxo bat ardo ona edo beharrezkoa al da osasun kardiobaskularrerako?
Frogatu da Errioxako ardo kopatxo bat, ez kopa handi bat, bazkarian edota afarian osasungarria dela. Betiere arduraz eta gibeleko edo bestelako gaixotasunen bat ez dagoenean, noski. Hala eta guztiz ere, ez nazazu gaizki ulertu, mesedez, hau esanda ez dut alkoholaren kontsumoa sustatu nahi.
Zure ustez, zeintzuk dira pazienteok osasun fisiko eta mental ona zaintzeko landu behar ditugun funtsezko urratsak?
Ariketa, ariketa eta ariketa. Horrez gain, pazientearen adinera egokitutako dietak gehituko nituzke. Bizitza osasuntsua izaten saiatzea, bakoitzaren aukera fisikoen eta edadearen arabera, ariketa edo kirol egokia aukeratuta. Funtsezkoa, beraz: ariketa eta dieta.
Ekuazio horretan, zer leku izango luke pertsonen bizitza sozialak?
Oso garrantzitsua da. Alderdi horretan eragiten ari gara pertsonak beren etxeetan isolatu ez daitezen eta senide eta lagunekin irteerei berriro ekin diezaieten. Familiako mediku garen aldetik, arreta presentziala berreskuratzearen garrantzia azpimarratzen dugu, pazientearekin kontaktua eta elkarrizketa berriz hartu ahal izateko.
Etorkizunean, alda daiteke DNA herentziazko gaixotasunekin amaitzeko? Edo zientzia fikzioaren parte da?
Bai, eta ez epe luzean. Nik kalkulatzen dut 30eko hamarkadaren erdialderako malaria eta tuberkulosia bezalako gaixotasunak desagertu egingo direla edo kontrolatuta egongo direla.
Eta minbizia?
Minbizi motaren araberakoa izango da, baina asko sendatu ahal izango dira.
"Familiako mediku garen aldetik, arreta presentziala berreskuratzearen garrantzia azpimarratzen dugu, pazientearekin kontaktua eta elkarrizketa berriz hartu ahal izateko"
Eta osasun publikoko sistemara iristen denerako, iristen bada?
Ez da merkea izango. Farmazialariek diru asko gastatu dute ikerketan, eta etekinak berreskuratu eta bikoiztu nahi izango dituzte. Orduan, osasun publikoak estali ahal izango duen ala ez egongo da gakoa. Imajina ezazu Alboko Esklerosi Amiotrofikoa (ELA) bezalako gaixotasun bat. Parekoaren alelo bat aldatuz, arintzea edo desagertzea lortzen bada, orduan kasu batzuk bai ordaindu ahalko lirateke, baina beste batzuk ez. Kasu kopuruaren araberakoa izango da. Asko badaude, bada, ezin izango dira guztiak finantzatu. Adibidez, C hepatitisa ia sendatzen ez genuen gaixotasuna zen, baina ikerketari esker, gaixotasuna zuten ia guztiak sendatzea lortu da, eta ia denak sendatuta daude. Kostua handia izan da, eta Eusko Jaurlaritzak bere gain hartu du, baina lortu egin da. Kasu horretan, gizartearen eskaria erabakigarria izan da hori lortzeko.
Zer proiektu dituzu buruan etapa berri honetan?
Nire bizitza xumearekin jarraitu. Gero, bai, ingelesari heldu, pixka bat herdoilduta geratu baita, eta tenis partidekin jarraitu.