Zein faktorek eraman gaituzte feminismoaren hutsaltzera? Adibide praktikorik azaldu dezakezue?
Maria Gorosarri: Euren burua feministatzat hartzen duten pertsonen kopurua ikaragarri handitu da azken hamar urtean. Ordura arte, 'paradoxa feminista' izenarekin ezagutzen zen fenomenoa: feminismoaren helburuekin bat etorri baina euren burua feminista moduan ikusi gura ez zutenak. Orain, denok feminista gara, hau da, identitatea bihurtu da, baina horrek ez du esan gura feminismoa egiten gabiltzanik.
Horregatik, identitate feminista eta kontzientzia feminista bereizi ditut. Azken horrek feminismoa egiteko hiru urratsak biltzen ditu, Gerda Lernerren Kontzientzia feministaren sorrera liburuan (1993) zehaztutakoak dira: ahizpatasun-zentzua garatzea; emakumeon egoera autonomiaz erabakitzea; eta bizi gura dugun gizartea gaurdanik gure ekintzetan islatu, emakumeek eta gizonek. Ahizpatasunaren kontzeptuak gainbehera handia eduki zuen 1980an, beste bi zapalkuntzekin (klasea eta arrazarekin) uztartzen ez zuelako asmatu. Horregatik, gaur egun ahizpatasuna beste emakumeak eredu sexistekin ez epaitzea litzateke eta, jakina, ez uzten beste emakumeak, gure gustukoak eta aurkariak ere, eredu sexistekin epaitzen.
Irantzu Varela: Feminismoa hutsaltzeko arriskuak zerikusia du hartzen ari den indarrarekin eta herri-kulturaren parte izaten hastearekin. Orain badirudi mundu guztia feminista dela eta mundu guztia gai dela ikuspegi feministatik edozein gairi buruzko iritzia emateko, baina ez da horrela. Feminismoak tresna teorikoak eta borroka-estrategiak sortu ditu, eta horretarako, markoa eta kalea behar dira.
Emakumezko aktore guztiek ez dute zinemako jazarpenari buruzko iritzia emateko tresnarik, beren esperientzia pertsonaletik haratago. Abesti bat lelo feministekin ateratzeak ez zaitu feminismoaren bozeramaile bihurtzen, hori ez baita existitzen. Zeure burua feminista izendatuz edukia egiteak ez zaitu erreferente egiten, agian instrumentalizatzen ere ari zara. Saltzeko "feminista" etiketa erabiltzeko arriskua dagoen garai batean gaude. Nork esango luke, ezta?
Beste lekuakaz alderatuz, feminismoa hegemonikoagoa dela esango zenukete Euskal Herrian? Eta, kritikoagoa? Zergatik?
M.G.: Mundu osoan feminismoa zabaldu bada ere, Euskal Herrian, ETAren desagerpenarekin, espazio sinbolikoa feminismoak hartu duela uste dut. Hala ere, aldi berean, Espainiako agendarekin bat egiteko arrisku handiegia ikusten diot feminismoari. Indarkeria matxistak hildako emakumeen kasuan, adibidez, Espainia da markoa: hor finkatutako zenbakia geuretzat hartzen dugu. Aldiz, Ipar Euskal Herrian hildakoak kontuan edukitzeko berezko ahalegina egin behar izaten dugu. Legeen mendekotasun handia daukagu, jakina, eta horiek Madrilen eta Parisen egiten dizkigute. Gainerako gaietan, zaintzaren aldarrian, adibidez, poztu naiz Euskal Herriak berezko ikuspegia garatu ahal izan duelako.
I.V.: Kontuz "euskal oasian" sinestearekin. Euskal Herrian mugimendu feminista indartsu bat dago, esparru teoriko handikoa eta kale askokoa. Baina oso gizarte patriarkala gara. Gero eta gutxiago, baina asko dugu borrokatzeko. Eta deseraikitzeko daude "bizitza osoko" gizon euskaldun eta gudari asko ere.
Askotan definitu izan da, batez ere instituzioetatik, feminismoa berdintasunaren sinonimoa dela. Ados zaudete? Zein arrisku ditu sinplifikazio horrek?
M.G.: Horrela definituta, feminismoa emakumeak gizonen pareko izatea esan gura dute, baina gizon guztiak ez dira berdinak eta ez daukate postu bera. Zein gizonekin parekatzea litzateke? Historia definitzen da gizonek gizon gutxi batzuek bildutako baliabide ekonomiko, kultural eta materialak eskuratzeko prozesu moduan. Emakumeak, beraz, prozesu horretan XIX. mendean sartu ginen.
I.V.: Berdintasuna diskurtso hutsa eta aringarria da. Kontua ez da erdibana banatzea, bidegabekeriekin, gehiegikeriekin eta zapalkuntzekin amaitzea baizik. Hori sistemaren aurkako feminismo iraultzaile batekin egiten da. Erakundeetatik egin nahi duenak (eta ahal duenak) barrurantz eta kanporantz borrokatu beharko du.
Feminismoaz berba egitean, intersekzionalitatea kontuan hartzen dela uste duzue gaur egun?
M.G.: Testuinguru militanteetan intersekzionalitatea kontuan edukitzen da, baina instituzionaletan, ez horrenbeste. Hala ere, feminismoa egitean, beste zapalkuntzak ere arintzen doaz, emakume prekarizatuen egoera, batez ere. Adibidez, erakundeek indarkeria matxista pairatzen duten emakumeentzako pisuak prestatzen dituztenean, behar ekonomiko handienak dauzkatenek erabil ditzakete. Era berean, prekarizazio hori jatorriarekin ere guztiz lotuta dago. Baina antirrazismoa, gainera, derrigorrez antiinperialista izan behar da. Izan ere, Euskal Herrian deskolonizazioak euskara kontuan edukitzea eskatzen du, Espainiako eta Frantziako inperioen jardunak euskararen desagerpena jomugan daukalako.
I.V.: Ez dago feminismorik intersekzionalitaterik gabe. Ezin zaie zapalketei banan-banan aurre egin. Zapalkuntza-sistemak elkarren mendekoak eta banaezinak dira. Horregatik, borrokak zapalkuntza guztien aurka joan behar dira aldi berean.
Nola eragiten dute sare-sozialek eta mundu digitalak feminismoaren hutsaltzearen diskurtsoetan?
M.G.: Sare sozialek gure gizartearen isla jakin bat dira. Horregatik, egungo identitate feminista zabaltzen laguntzen dute. Gazteen artean feminismoa barra-barra zabaldu da eta posizionamendu sozial hori gogor ordaintzen ari dira gazteak: emakumeen aurkako indarkeriaren krudelkeria inoiz baino larriagoa da, gizonek gerretan bakarrik ezagutzen dutena. Aldi berean, sare sozialek indarkeria guzti horrekin mehatxatzeko erabiltzen dituzte gizon matxistek. Beraz, sare sozialek mezu antifeminista asko ere zabaltzen dituzte.
I.V.: Uste dut sare sozialak tresna baliagarriak izan direla diskurtso feminista orokortu eta komunikatzeko. Uste dut komunikabideek, mugimendu feministan izan ezik beste edozein lekutan solaskideak bilatzeko ahaleginean, gehiago lagundu dutela nahasmenean.
Gaur egun, feminismoaren irakurketa indibidualista bat gailentzen ari dela uste duzue?
M.G.: Horixe litzateke feminismoarentzako mehatxurik handiena, feminismo pertsonalistak edukia hutsal dezakeela. Hasteko, AEBtako hainbat erreferentzia guretzat hartzeak feminismoa hutsaltzen du, besteak beste, M8a New York-eko sutearekin lotzea (1911ko martxoaren 25ekoa). Izan ere, M8ak 1917an San Petersburgoko emakume langile eta nekazariek abiatutako greba omentzen du, lau egunera Tsarrak abdikatu zuelako eta boto-eskubide unibertsala aldarrikatu zelako, Sobietar Iraultza hasiz. Era berean, ez da inoiz bularretakorik erre eta Betty Friedan-en Feminitatearen mistika liburuak ez zuen Pulitzer Saririk irabazi. Gezurrezko datu horiek feminismoaren gezurrezko genealogia sortu dute.
M8ak 1917an San Petersburgoko emakume langile eta nekazariek abiatutako greba omentzen du, lau egunera Tsarrak abdikatu zuelako eta boto-eskubide unibertsala aldarrikatu zelako, Sobietar Iraultza hasiz
Izan ere, AEBtako feminismoaren kontakizuna ere ez dator gurearekin bat, feminista dekolonialek salatu dutenez. Feminismoa 1848an hasi zen, Seneca Falls-en (New York ondoan) ehun bat pertsonek boto-eskubide unibertsalaren alde dokumentu bat aurkeztu zutenean? Eta zergatik ez Europako 1830eko iraultzan, anarkistek eta sozialistek emakumeen eta gizonen eskubideak parekatzeko eskatzen zutenean: soldata eta lan-formazio bera, dibortzioa, ikasketa eta botoa? Feminismoaren olatuen kontakizuna bera AEBena da eta ezta hango feminismo osoarena ere ez. Izan ere, lehen eta bigarren olatuen artean aditzera ematen dute ez zela aurrerapenik egon, baina feminismo beltzak mugarri asko ditu orduantxe. Gurean ere ez da kontakizun hori aplikagarria. Bigarren olatuan, 1968tik aurrera, eskubide sexual eta erreproduktiboengatik baino, frankismoaren aurkako borrokan genbiltzan, herri eta emakume moduan inposatzen zituen lege eta ondorioengatik: Hego eta Ipar Euskal Herrian.
I.V.: Hori oximoron bat da. Ez dago feminismo indibidualistarik. Hori emakumekeria da, eta Pilar Primo de Riverak egiten zuen.
Zer egin dezakegu feminismoaren hutsaltze horren aurka? Zein estrategia balia ditzakegu?
M.G.: Identitateaz gain, gure egunerokotasunean ere feminismoa egitea. Gure bizimodua aldatuz, gure testuingurua bizigarriago egin dezakegu. Horri esaten zaio agentzia: gure testuinguru txikian aldaketan txertatuz, gure ingurukoa eta haragokoa aldatzea. Emakumeen aurkako indarkeriari, gainera, modu kolektiboan erantzuteko jarrera gure bizimoduan txertatu behar dugu, inguruko edonoren erasoei erantzuteko. Asmatu dugu salatzeko prozeduretan eta, orain, banakako erantzunek salaketa kolektibo horien irmotasuna islatu behar dute, lanean, jai giroan, eskolan, etab.
I.V.: Bada, kalea eta marko teorikoa.