Mario Zubiaga Garate: "Bergarako besarkadarik ez"

Putreen betoaren gainditzea

Lehen mekanismoa, berriz, ohikoa da gurea bezalako gatazka luzeetan. Egoera liskartsu iraunkorrek beti elikatzen dituzte bizkarroiak, gatazkatik onura sinboliko, politiko edota ekonomikoa jasotzen duten eragile “putreak”. Eragile hauek ez dute inongo interesik izango gatazkaren konponbidean eta norabide horretan emandako urrats guztiak oztopatzen, zapuzten saiatuko dira.

Euskal gatazkari dagokionean, biktimen elkarte desberdinek, batez ere kutsu eskuindarra hartu dutenek, konponbide zentzuzkoa lortzeko ahaleginak betatzen saiatu dira urteotan, ederki asko nahastuz haien aitortza-eskaera bidezkoak eta horren garbiak ez diren errebindikazio politikoak, Espainiaren lurralde antolaketa jakin bati lotutakoak. Alderdi sistemikoetan euskal gatazkaren irakurketa gotortuena defendatzen dutenekin aise lerrokatu dira eragile hauek, posizio inmobilistenak hauspotuz. Oraindik orain, “putreen betoa” ez dago gaindituta gurean.

Arrakastaren jabetza partekatua

Dena den, gatazkaren une honetan, hirugarren mekanismoa –arrakastaren jabetza partekatua–, aktibatzeko dauden zailtasunak dira kezkagarrienak. Izan ere, edozein gatazka modu egokian kudeatzen hasteko, aurreko aldi “desegokiaren” gainditzea guztion arrakasta bailitzan ulertu behar dute eragile nagusiek. Horrek ez du suposatzen gatazkari buruzko kontakizun guztia partekatu behar denik, baina oinarri komun bat, gutxienekoa izanda ere, ezinbestekoa da konponbide egonkorra lortuko bada. Orube komun horretatik abiatuta eraikiko ditu eragile bakoitzak bere burua zuritzeko behar dituen “arrakasta” kontakizun partikularrak.

Gure kasuan, ez dirudi "arrakasta" partekatzeko inongo oinarri komunik dagoenik. ETAren uztea “terrorearen aurkako demokraziaren erabateko garaipen” gisa azaldu nahi dutenek, nekez onartuko dute “amaierari” buruzko partekatutako diskurtsorik. Musu truk –nolabait esatearren–, lortu du Estatuak etsaiaren aldaketa estrategikoa, eta gatazka politikoa ez denez horrekin amaitu, aitzitik, gordindu egingo denez, ez du aurkaria aintzat hartzeko inongo interesik izango. Horixe izango bailitzateke arrakasta partekatzearen lehen ondorioa, independentismoa sendotzea, alegia.

Beste aldetik, eragile armatu batek porrotaren diskurtso hori ezin du aise irentsi, baldin eta honekin batera iraganaren ukapena eta arbuio etikoa badatoz. Beldur da ETA estrategia politiko-militarraren porrota onartzeak ez ote duen baldintzatuko etorkizuneko estrategia politikoaren balizko arrakasta.

Aldebiko eredu politikoaren mugak

Halere, mugak muga, ETAren planteamenduak ez du hautsi aldebikotasunarekin. Alde bakarreko erabakia –bere jarduera etetea–, aldebiko fase baterako urrats bezala planteatu du funtsean, presoen, armen eta marko juridikoaren inguruko aferaz negoziatzen hasteko abiapuntu gisa. Hala, XIX. mende amaierako “Bergarako besarkada” ez da egungo euskal mundu-ikuskeratik desagertu: orduko karlisten porrot militarra, armen uztea, amnistia eta 1839ko legea, “erreinuaren batasunaren baitan foruak aitortzen zituena”, egunera ekarri nahi baita: ETAren porrot militarra, armen uztea, preso eta erbesteratuen itzulera… Eta, azkenik, "erabakitzeko eskubidea aitortuko duen hegoalderako autonomia estatutu berria...".

Alabaina, aldebiko eredu politikoak muga nabarmenak ditu. Lehenik eta behin, aldebikotasun hori, borroka eremuan ez bada irabazi, ez da etikaren mahaian ebatsiko. Horregatik, azkenaldian ETAk defendatzen duen “interpelazio” ereduak –besteen jarrera aldaketa eskatuz, doilorkeria morala salatuz, edota herriaren konpromisoa exijituz–, muga larriak ditu: aurkarien moralitatea eskatzea antzua da, eta herriaren aktibazioa –aldebikotasunari atea zabalduko liokeen giltza–, ez dirudi negoziazio mugatu eta atzera begirako horren inguruan oso sendoa izango denik.

Bigarrenik, “arrakasta” partekatzeko beharrezkoa den “letra txikiko” negoziazioa konponduko balitz ere –ETAren desegite militarraren unea gorabehera–, azkenean, eredu hau Kataluniak 2005tik aurrera jarraitu duen ibilbidearen errepikapena izango litzateke, ez besterik. Estatut-ak izan dituen oztopo berberekin, eta indar-baldintza okerragoetan lortuta gainera, gurean normalizazioaren afera aldi berean bideratu beharko zelako, eragile eraldatzaileen kalterako.

Aldebakartasunaren bidetik

Horregatik, badirudi benetako aldebikotasun emankorra, etortzekotan, aldebakartasunaren bidetik emandako urrats sendo eta erabakitzaileen ondotik etorriko dela. Urrats bat baino gehiago eman beharko da ziurrenik. Hasteko, ETAren aldetik, jarraian, euskal gizartearen eskutik, indar harreman eraberritu bati bide emanez.

Armak herriarengandik jaso zituen ETAk, armak herriari itzuli beharko lizkioke, herria bera arma bilaka dadin. Porrotaren eszenatokian dago eserita ETA, armak jasotzeko presarik ez duen Espartero garailearen zain… Garaitua otzandu orduko, akaso jasoko ditu, baina Esparterok inoiz borondatez onartuko ez duena herri honen erabakitzeko eskubidea da. Herriaren erabakiaren aurrean egon arte, noski.

Mario Zubiaga Garate EHUko Leioa eta Erandioko campuseko Politika eta Administrazio Zientzia Saileko irakasleak 2013ko maiatzaren 2an Durangon emandako hitzaldia, Enbata.info-k transkribatu eta atzo argitaratu zuena