Laugarren agintaldia hasi duzu Berangoko alkatetzan eta hirugarrena Mankomunitateko presidentetzan. Hamabi eta zortzi urte, hurrenez hurren; ez dira gutxi. Baina udaberrian zalantza izan zenuen Mankomunitatean jarraituko ote zenuen, ezta?
Bai, hala da. Gertatu da alkate berri asko sartu direla azken hauteskundeen ondoren, eta euren udaletan martxa hartu arte itxarotea erabaki dugula. Hemengo presidente izaten jarraituko dut, honenbestez.
Uribe Kostako Mankomunitatea bera ez da atzo goizekoa, 1991n sortu baitzen.
Eta hala eta guzti ere uste dut nahiko ezezaguna dela herritarrentzat. Hor badugu zeregin bat, mankomunitatea zer den eta zer egiten duen zabaltzea.
Eta zer da?
Udal batzuen batura, kasu honetan zazpirena [Barrika, Berango, Gorliz, Lemoiz, Plentzia, Sopela eta Urduliz] zerbitzu batzuk batera emateko. Momentu honetan lau zerbitzu-mota eskaintzen ditugu: gizarte-ongizatea, ingurugiroa, euskara eta kontsumo-bulegoa. Hasieran, gizarte-ongizatearen arloko zerbitzua emateko sortu zen Mankomunitatea, eta gero, apurka, beste arloetara zabaldu zen, baina oraindino gizarte-ongizatekoa da ematen dugun zerbitzurik garrantzitsuena.
Baduzue asmoa gehiago zabaltzeko?
Momentuz ez da beharrik ikusten. Dena dela, azterketa batzuk egin dira eta baliteke arlo batzuetan zerbitzua handitzea. Adibidez, zabor-mota batzuk elkarregaz batzen ditugu, baina hiri-hondakin solidoak eta hondakin organikoa ez (hau da, edukiontzi berdea eta marroia). Begiratzen gabiltza komenigarria izango litzatekeen horiek ere Mankomunitateak batzea, baina arlo gehiago lantzen hasteko asmorik ez dugu momentuz.
"Mankomunitatea nahiko ezezaguna da, eta hori inoiz ez da ona; erakundearentzat baino, herritarrentzat. Zer garen zabaldu behar dugu"
Mankomunitate bat sortzearen arrazoia beti da ekonomikoa?
Jasangarritasuna esango nuke nik. Azken batean, diru-kopuru bategaz zerbitzu handiagoa eman ahal izateko elkartzen gara. Eta udal bakoitzak bere biztanle-kopuruaren arabera egiten du ekarpena.
Hain zuzen ere, zu alkatea zaren udala, Berango, ez dago mankomunatuta euskara-arloan...
Zati batean bagaude, bestean ez. Mankomunitateak antolatzen dituen ekimenetan Berangok ere parte hartzen du, baina horrez gain bere euskara-teknikaria du, herrian egiten diren gauzetarako. Ez gara bakarrak. Adibidez, Plentzia eta Gorliz ere ez daude Ekogunen. Norberak egin dezake aukera hori.
Horrek aldaketak eragingo ditu udal bakoitzak egin beharreko diru-ekarpenean, ezta?
Noski, eta hori da arazo bakarra: kontuak egin behar dituenaren lana apur bat zailtzea.
Mankomunitatearen zerbitzurik garrantzitsuena gizarte-ongizatea dela diozu. Uribe Kostan arazo handiak daude esparru horretan?
Ez nuke esango arazoa dagoenik, baina hor du jatorria Mankomunitateak, hori du oinarria, eta orain dela bizpahiru urte egon zen lege-aldaketaren ondorioz zerbitzu eta prestazio berriak eskaini behar ditugu. Hori garatzeko lana izan dugu eta oraindino ere badugu; horretan gabiltza buru-belarri, eta lortzen ari gara. Bestalde, hemen bizi diren egoerez galdetzen badidazu... Zeure burua zegaz konparatzen duzunaren araberakoa izango da. Gu ez gaude hain txarto, baina niretzat arlo horretako edozein premia da funtsezkoa, eta erabateko lehentasuna du.
Asko igarri zen 2007an hasitako krisia?
Momentu batean beharrizana handitu egin zen, ez asko baina igarri egin zen. Argi utzi gura dut Mankomunitatean ez zela murrizketarik egon. Hori ulertzeko, erakunde honek zelan funtzionatzen duen jakin beharra dago. Udaletan, Udalkutxa izaten da diru-sarrera nagusia. Hemen ez dago Udalkutxarik, hemen dirua udaletatik dator, eta azken batean guk erabakitzen dugu, aurrekontuak egitean, diru gehiago edo gutxiago ekarriko dugun. Esan dudan bezala, zuzeneko zerbitzuetan ez da murrizketarik egin. Ondo egin zaio aurre egoerari.
"Hemen udalerriek egon behar dute ordezkatuta, ez alderdi politikoek, eta udal bakoitza burujabea da nor bidaliko duen aukeratzeko"
Berangoko alkatea ere bazara, eta ez dakit erraza den lan biak uztartzea. Izan ere, zer betekizun du Mankomunitateko presidenteak?
Udal batean alkateak dituen berberak. Nik orain bi egiten ditut baten prezioan, Mankomunitatekoagatik ez baitut txakur txikirik kobratzen, ardura hau ez da ordaintzen. Hala izan da Mankomunitatea existitzen denetik. Eta badiotsut: funtzioak alkate batenaren berdin-berdinak dira. Hemen, udaletan bezala, osoko bilkurak egiten dira (Osoko Batzorde esaten zaie), arloetako batzordeak daude, kontratazio-mota berdina da. Udal-erakundea da, azken batean.
EH Bilduk kritika publikoa egin du orain dela gutxi (ez lehenengoz), Osoko Batzordearen osaketa azken hauteskundeetan alderdi bakoitzak lortutako boto-kopuruagaz bat ez datorrela esanez, eta organo horretan EAJk duen ordezkaritza dagokiona baino handiagoa dela salatuz.
Kritika hori apur bat interesatua da. Hemengo estatutuek diotena da Mankomunitatean udalerriek egon behar dutela ordezkatuta. Ez alderdi politikoek. Udal bakoitzeko osoko bilkurak erabakitzen du nor bidaliko duen hona. Izan daiteke gobernuan dagoen zinegotzi bat, izan daiteke oposiziokoa... Udalak burujabeak dira aukeratzeko. Ez dut hor kritikarako motiborik ikusten. Eta adibide bat ipiniko dut: aurreko legealdian Plentziako alkatea eta gobernua ez ziren EAJrenak izan, EH Bildurenak baino; EAJ izan zen garailea hauteskundeetan, nahiz eta gero gobernura ez ailegatu, eta hona etorri ziren ordezkariak EH Bildukoak eta Plentziako Independenteetakoak izan ziren, hau da, gobernuan zeudenak. Eta ez dut txartzat hartzen, gure estatutuek aukera ematen baitute ordezkaritza horrela aukeratzeko.
Udal gehienen ordezkaritza gobernua izan ohi da?
Bai. ETELek, Euskadiko Toki Erakundeei buruzko Legeak, esaten du gobernuaren osaketa organo guztietan mantendu beharra dagoela. Berangon, adibidez, gehiengo absolutua dugu orain, eta Mankomunitateko Osoko Batzordera etortzen diren hiru ordezkariak EAJrenak dira. Joan den legealdian ez, oposizioko bat egoten zen. Gorlizen, esate baterako, hiru alderdiak daude gobernuan [EAJ, EH Bildu eta GIG], eta hirurak daude Mankomunitatean ordezkatuta. Sopelan EAJ dago alkatetzan baina gehiengoa ez da hain argia, eta alderdi guztiak daude ordezkatuta hemen, ez Osoko Batzordean (hor EAJ, EH Bildu eta PSE daude), baina bai batzordeetan.
Izan ere, Mankomunitateko organoen osaketan igarriko ziren EAJk maiatzean Uribe Kostan lortutako emaitzak, aspaldiko onenak, eta denbora luzearen ostean berriro lortuta eskualdeko alkatetza denak.
Bai, hori hemen ere islatzen da, eta kritikak daude horregatik, baina ez dut uste arazoa denik. Herriak esan duena baino ez dugu egiten; herrietan emaitza onak lortu ditugulako gaude hemen. Zergatik ez dugu sinistu behar herriak esandakoa? Euzko Alderdi Jeltzalekoak garelako? Herriak dioenak ez du balio?
Mankomunitatea herritarrentzat ezagunagoa izateko helburua aipatu duzu elkarrizketaren hasieran. Ideiarik?
Aurtengo aurrekontuan diru-kopuru bat bideratu genuen komunikazioa areagotzeko, baina aitortu beharra dago ez dela gauza handirik egin arlo horretan.
Zer kalte dakar ezezaguna izateak?
Bada, ezin dizut kalte zehatzik aipatu, baina ezezaguna izatea inoiz ez da ona. Eta ez diot erakundearentzat, herritarrentzat baizik.
Ez dute hona jotzen?
Beharrizanak daudenean bai, baina... Ez dago zertan egoera larrian egon zenbait laguntza-mota jasotzeko. Badaude jendearen bizimodua hobetu dezaketen laguntzak, eta jendeak ez ditu eskatzen. c
Zer beste erronka du Mankomunitateak, komunikazioa hobetzeaz gain?
Batetik, egoitza handitzea. Orain gauden areto honetantxe egiten dira Osoko Batzordeak. Legez publikoak dira, baina ikusten duzunez oso leku txikia da. Aukera eman beharra dago jendea etortzeko, eta asmoa egoitza handitzea da. Sopelako Udalari alboko lonja erosi diogu horretarako. Noski, inbertsio hori beharrezkoa da baina ez da garrantzitsua herritarrentzat. Helburu nagusia da, gizarte-ongizateari dagokionez, dekretu berriak ezarritako prestazioak eta zerbitzuak garatzea. Eta badago beste erronka garrantzitsu bat, ez Mankomunitatearentzat bakarrik, gizarte osoarentzat baino: ingurugiroa. Arlo horri bultzada handia eman behar diogu. Agenda 21 amaitzen ari da eta orain Agenda 20-30 delakoa garatzeko adjudikazioa egin behar dugu, bai hemen bai udal bakoitzean. Agenda 21en balantzea ona da baina garaiak aldatu egin dira.
Ingurumenaren gaineko eztabaida publikoak askoz oihartzun handiagoa duelako orain?
Bai. Lehen ikusten ez genituen arazoak eta ondorioak ikusten ari gara, klima-aldaketari lotutakoak esate baterako.
"Beti esan dut ilusioa galtzen dudan momentuan utziko dudala kargua, hauteskundeak izan ala ez. Eta lehengo ilusio bera dut"
Zer egin dezake arlo horretan mankomunitate batek, bere txikian?
Hori da erabaki behar dugun gauzetako bat, erakunde txikion zeregina zein den. Hemen, adibidez, baditugu zerbitzu bi, Bizimeta eta Ukanauto; hurrenez hurren bizikleta eta autoak uzteko zerbitzuak dira, eta uste dut gaur-gaurkoz biak indartu behar ditugula. Ukanautok hasiera apala izan zuen, baina erabilera handitu egin da eta handituz doa; Bizimetari kontrakoa gertatu zaio. 2020ko aurrekontuetan bultzada handia eman gura diogu ingurugiro-arloari, eta beraz inbertsio esanguratsua egin beharko dugu zerbitzu horietan.
Hain zuzen ere, Mankomunitateari egindako beste kritika bat da aurrekontuaren zatirik handiena, hiru laurden inguru, funtzionamendurako erabiltzea, eta gutxi bideratzea inbertsioetara.
Kritika horrek agerian uzten du egin duenaren erabateko ez-ezagutza. Mankomunitateak lau arlotan ematen ditu zerbitzuak: gizarte-ongizatea, ingurugiroa, euskara eta kontsumoa. Zer inbertsio egin liteke horietan? Udalek azpiegituretan egiten dituzte inbertsio handienak, parkeetan, bideetan... Hau da, hirigintzan. Baina hemen ez da halakorik kudeatzen. Gure esku dauden arloek ez dute behar inbertsio handirik.
Politikari beteranoa zara. Urte asko daroazu Berangoko alkate, eta aurretik ere Jose Antonio Landa, zure aita, luzaroan egon zen kargu berean. Politika betidanik arnastu duzula esan daiteke?
Bai, gure etxean politika eta abertzaletasuna oso garrantzitsuak izan dira beti. Euzko Alderdi Jeltzaleko militantea naiz 16 urte nituenetik, handik gutxira ailegatu zen aita alkatetzara, eta harengandik hurbil egon naiz beti. Niretzat politika garrantzitsua da, bizitzaren arlo guztietan dagoelako, baina ez daukat nire burua politikaritzat. Alkatea naiz, eta horri begiratuta bai, politikaria naiz, baina asmoa ez da izan politika bera, herria eta herritarren bizimodua hobetzea baino, udal batetik hori egin ahal den neurrian. Eta ahal da.
Hainbeste urtez egongo zinenik ez zenuen pentsatuko, ordea.
Ez. Eta gainera pena bategaz hasi nintzen, aitak inoiz ez zuelako gurako ni alkatetzan ikustea. Bera alkatea zela hil zen, eta oso argi zeukan ez zuela gura kargu hori bere alaba batek hartzea. Bizitza horrela suertatu da, ordea, eta ez naiz damutzen.
Ez zara politikoki higatuta sentitzen?
Ez. Beti esan dut ilusioa galtzen dudan momentuan utziko dudala kargua, tartean hauteskundeak egonda ala ez. Eta lehengo ilusio berdina dut, edo are handiagoa. Orain arte ez dut esan segitu gura ez dudanik. Politikariek higadura dute eta ni laugarren agintaldian nago, baina hauteskundez hauteskunde herritarrek babes handiagoa eman didatela ikusten dut. Maiatzeko hauteskundeen emaitza berdinak aurkitzeko oso atzera egin behar dugu denboran, EAJren eszisioaren aurreko garaira.
Alkatea izatearen alderik latzena