Hitz gutxitan, zer egoera bizi du Argentinak Javier Milei boterera iritsi ostean?
Demokrazia berreskuratu genuenetik Argentinak bizi duen unerik ilunena bizi dugu. Milei boterera iristea ez da ezbehar bat, ezta anekdota bat ere: krisian dagoen finantza-kapitalismoaren aro baten adierazpena da, bere menderatze-mekanismoak berrantolatu behar dituena. Kontraerasoko fenomeno bat da, non ekonomiaren sektore kontzentratuenek, elite globalekin aliatuak direnek, maskara kendu duten eta berrantolaketa sozialaren eredu basati bat probatzeari ekin dioten, bazterketa masiboetan, baliabide komunen arpilatzean eta Estatua justizia sozialeko tresna gisa suntsitzean oinarrituta dagoena.
Mileiren gobernuak ultraeskuineko proiektu libertario baten agerpena irudikatzen du. Bere askatasun-erretorikak esklabotza modernoaren praktika bat estaltzen du: kapital handiei erabateko askatasuna ematen zaie eta herriei eskubide guztiak kentzen zaizkie. Paradoxa krudela da "askatasunaren" izenean milioika lagunentzako bizitza duin baten aukera guztiak ixtea. Argentinan esperimentu bat egiten ari dira, jabegoa kentzeko eta diziplina ezartzeko laborategia, inguruan parekorik ez duena.
Algortan emandako berbaldian "Mileiren kolonialismoaren aurkako herri-erresistentzia" aipatzen duzu. Ideia hori garatu dezakezu? Zergatik diozu bere proiektua koloniala dela?
Milei ez da proiektu subiranoa, nazionala, eta are gutxiago herrikoia. Bere gobernua Latinoamerikako birkolonizazio ekonomiko, kultural eta politikoaren beste pieza bat da. Subiranotasuna aipatzen du Nazioarteko Diru Funtsak emandako dekretuak sinatzen dituen bitartean. Askatasunaz hitz egiten du gure baliabide estrategikoak nazioz gaindiko korporazioei ematen dizkien bitartean. Moralari buruz hitz egiten du argentinarrei eta estatubatuarrei berdin eragin zieten kriptotxanponen iruzurrei lotuta dagoen bitartean. Aberririk ez duen gobernua da, interesak bakarrik dituena.
Bere proiektua koloniala da, gure herriarekiko utzikeriaren, mendekotasunaren eta umiliazioaren logikak errepikatzen dituelako. Berriro ere lehengai merkeen hornitzaile bihurtu nahi gaitu, lurralde hustuetan, Ipar globaleko produktu eta teknologientzat gatibu diren merkatuetan. Eta hori lortzeko, herri-antolaketa mota guztiak suntsitu behar ditu: sindikatuak, gizarte-mugimenduak, unibertsitateak, jatorrizko komunitateak… Azken finean, mendetasun-logika horren aurrerapenari aurre egiten dion oro.
Horregatik hitz egiten dugu kolonialismoaren aurkako erresistentzia herrikoiaz: ez delako gobernu baten aurkako borroka bakarrik, belauniko nahi gaituen dominazio-matrize baten aurkakoa baizik. Eta aurre egitea ez etsitzea da, antolatzea da, gure duintasun historikoaren banderak berriro altxatzea da.
Zer paper betetzen du nazioarteko kapital finantzarioak, eta bereziki Nazioarteko Diru Funtsak (NDF), birkolonizazio-prozesu horretan?
NDF inperialismo garaikidearen finantza-beso armatua da. Ez du tankerik, baina zorra du. Ez du tropekin inbaditu beharrik, interes-tasekin, baldintzekin eta egiturazko doikuntzekin egiten baitu. Argentina dinamika horren adibide tragikoa da: Macrirekin sinatu zen mailegu eskandalagarria gure patua nazioarteko kapital finantzarioaren xedeetara lotzen duen katea da.
Kapital espekulatibo, aberrigabe eta jatun horrek ez du inbertitzen ekoizteko, arpilatzeko baizik. Inbertsio-funtsen, offshore-bankuen, iruzurrezko kriptotxanponen eta edozein kontrol demokratikori ihes egiten dioten plataforma teknologikoen bidez egiten du. Sistema horrek besteen lana parasitatzen du, gehiengoen miseriatik bizi da, eta orain gure nazioak negozio-aukera soil gisa birdefinitu nahi ditu.
Zein da Estatu Batuen eta bere aliatuen rola neokolonialismo horretan? Eskuindarren eskualde- edo mundu-mailako koordinaziorik ba al dago?
Bai, koordinazioa dago. Ez da kasualitatea Mileik Donald Trumpen hitzaldiak errepikatzea, Elon Musk erreferentetzat jotzea, Israelera bidaiatzea bere diskurtsoa militarizatzeko, edo NATOren interesekin automatikoki lerrokatzea. Kapital anglosaxoiaren ardatz geopolitikoarekin lerrokatze prozesu izugarria ikusten ari gara, Latinoamerikaren gaineko kontrolari berriro ekitea bilatzen duena. Eta hori egiten ari da bere hegemonia globala krisi-une betean dagoela.
Estatu Batuek ezin dute lehen bezala kontsentsuz menderatu, horregatik hertsaduraz egiten du. Baina, horretarako, gobernu zerbitzariak behar ditu, euren barne-ordezkari gisa jardungo dutenak. Eta hor agertzen dira eskuin berriak, think tanks ultrakontserbadoreek finantzatzen dituztenak, eta Madrilgo Foroa bezalako sareek koordinatuak eta hedabide handiek legitimatuta daudenak.
Jokoan dagoena ez da soilik eredu ekonomiko bat, baizik eta eredu zibilizatorio bat. Gure bizimoduak, gure kultura komunitarioak eta gure ekonomia solidarioak kendu nahi dizkigute. Horregatik, ez da alderdien arteko lehia bakarrik: bi munduren arteko gerra da.
Nola egin dakioke aurre erasoaldi horri?
Herri-antolakuntzarekin, aniztasunean bat eginda, etikoa, estrategikoa eta espirituala uztartzen dituen askapen-programa batekin. Hauteskundeak irabaztea ez da nahikoa izango baldin eta botere erreala behetik ez badugu eraikitzen. Mugimendu sozialak, kooperatibak, sindikatu borrokalariak, ikasle-zentroak, komunitate indigenak, ekoizle txikiak eta auzo-batzarrak indartu behar ditugu. Espazio bakoitza lubaki bat da.
Borroka kulturala ere eman behar da: sen ona eztabaidatu, hizkuntza berreskuratu eta hedabideek ereiten duten gorrotoa desmuntatu. Kontua ez da sare sozialak ukatzea, baizik eta modu askean erabiltzen ikastea. Eta, batez ere, berriro amets egitera animatu behar gara: ezin izango dugu boterea eraiki itxaropena berreraikitzen ez badugu.
“Argentinan esperimentu bat egiten ari dira, jabegoa kentzeko eta diziplina ezartzeko laborategia, inguruan parekorik ez duena”
Hitz egin dezagun Frente Patria Grandez eta herri-eremuko beste adierazpen batzuez: zer forma hartzen du gaur egun sortzen ari den indar eskuindarren aurkako erresistentziak?
Aurre egiten duen eta amesten duen mundu horren adierazpen politikoa da. Borroka sozialen berotasunean jaio ginen, oinak lurrean eta burua zerumugan. Ez gara perfektuak eta ez dugu perfektuak izan nahi, baina Miliek eta Macrik ez duten zerbait dugu: herria.
Gaur egun erresistentziak forma asko hartzen ditu. Herrietako eltzeetan dago, gobernu honek gosetzen dituenak elikatzen. Negazionismoaren aurrean amore ematen ez duten mobilizazio feministetan dago. Irakaskuntzako grebetan dago, estatuko lanuzteetan, lurraldea defendatzen duten maputxeen komunitateetan, sabaia eraikitzeko lur-hartzeetan. Ez da erakunde bakar bat, ezta estrategia bakar bat ere: duintasunen mosaiko bat da.
Erresistentzia ez da kontsigna hutsa: praktika zehatza, kolektiboa eta egunerokoa da. Neoliberalismo gordinenaren gauzarik kaskarrena ordezkatzen duen gobernu honen aurrean, borrokarako lubakiak eraiki ditugu hainbat planotan. Eta denak dira beharrezkoak.
Lehenik eta behin, kaleko herri-mobilizazioaren planoa dugu, politika ageriko bihurtzen diren gorputzetan ere eztabaidatzen baita, etsitzen ez duten jendetzetan. Eta beti esaten dugun bezala: “beldurra kutsatu egiten da, baina adorea ere bai”. Langile bat gelditzera animatzen denean, auzoko ama batek jangelarako janaria eskatzeko etorbide bat mozten duenean, gazte batek plaza batean "Milei kanpora!" oihukatzen duenean, zerbait pizten da. Txinparta hori itzalezina da antolamenduz elikatzen bada.
Bigarrenik, lege- eta erakunde-arloa dugu. Mehatxu bakoitza, jazarpen bakoitza, errepresio bakoitza, sare sozialetako estigmatizazio bakoitza salatu egin behar da. Kontua ez da soilik nork bere burua defendatzea, baizik eta proiektu honek gizartearen aurrean duen errepresio-izaera agerian uztea. Legezkotasuna ez da neutrala, baina tresna bat izan daiteke, sakon tenkatzen bada. Horregatik, ez dugu bat bera ere pasatzen utziko.
Hirugarrenik, legegintza-arloa. Hemen, aginduak argia izan behar du: boto bakar bat ere ez Mileiren legeentzat. Ezin da dena suntsitzen duen proiektu batekin negoziatu. Sektore batzuek "zentzuzkoa dena lagundu" nahi dute. Zer da zentzuzkoa YPF saltzen den herrialde batean, garraioari dirulaguntzak kentzen zaizkionean, unibertsitateak ixten direnean? Gu ez gara amildegiko funtzionalak. Atzerakada bakoitza salatu, eztabaidatu eta ikusaraziko dugu.
"Ultraeskuinaren igoera kraskatzen ari den mundu baten sintoma da. Globalizazio neoliberalak eskubideak, lurraldeak eta loturak suntsitu zituen, eta gizatasun zauritua utzi zuen"
Laugarrena, bataila kulturala. Gorrotoaren, mespretxuaren, "ahal duenak salba dezala" pedagogiaren erdian gaude. Horren aurrean, humanismoa proposatzen dugu. Zer esan nahi du? Elkartasunaren, enpatiaren eta elkarren zaintzaren balioa berreskuratzea esan nahi du. Baztertuen ahotsa hedabideetara, sareetara, unibertsitateetara eramatea, baina baita elizetara, auzo-klubetara, herri-azoketara ere. Politika bestearen minetik egitea. Ez ikuskizun gisa, konpromiso gisa baizik.
Eta azkenik, autodefentsa. Ez gara inozoak: indarkeria faxista badago, irmo erantzun behar da. Ez gaude liskarrak pizteko, baina bai argi eta garbi esateko ez diegula utziko gure ikaskideei jipoitzen, gure familiak mehatxatzen edo gure eskolak suntsitzen. Indarkeriarik eza ez da mendekotasuna. Bakea ez da pasibotasuna. Geure burua defendatzea ere gure herria maitatzeko modu bat da.
Fenomeno hau ez da Argentinan bakarrik ematen. Eskuin muturreko figurak Estatu Batuetan, Europan, Israelen eta Hego Globaleko herrialde batzuetan irabazten ari dira. Nola uler daiteke goraldi hori?
Ultraeskuinaren igoera kraskatzen ari den mundu baten sintoma da. Globalizazio neoliberalak eskubideak, lurraldeak eta loturak suntsitu zituen, eta gizatasun zauritua utzi zuen. Testuinguru horretan, gorrotoa, beldurra eta frustrazioa bideratzen dituzten figurak agertu dira, baina, ezkerretik irtetea proposatu beharrean, indarkeriaz, xenofobiaz eta autoritarismoz egiten ari dira.
"Sistemaren aurkako" figurak dira, sistema “salbatzera” datozenak. Mileik Estatua iraintzen du, baina korporazioentzat gobernatzen du. Trumpek elite globala kritikatu du, baina haren parte da. Melonik "langile italiarrak" aldarrikatu ditu gastu soziala doitzen duen bitartean. Fenomeno globala da, baina guztiz erreakzionarioa ere bada. Horregatik, inozotasunik gabe eta ausardiaz egin behar zaio aurre.
Europan, muturreko eskuin horietako asko birziklatu egin dira, baita diskurtso antisistemaz jabetu ere. Zer desberdintasun eta antzekotasun ikusten dituzu Milei eta, adibidez, Giorgia Meloni, Marine Le Pen edo Voxen artean?
Matrize komun bat partekatzen dute: desberdinarekiko gorrotoa, merkatuarekiko gurtza, herri-erakundearekiko mespretxua eta ordena autoritarioarekiko nostalgia. Baina Mileik badu berezitasun bat: suntsipenaren logika muturrera eramaten du. Meloni nazionalista izan daiteke, Le Penek globalizazioa kritikatu dezake, baina Mileik zuzenean dena lehertu nahi du: osasun publikoa, hezkuntza, erretiro-sistema, Nazio Estatua…
Kapitalismoaren fase etsituago bat irudikatzen duen figura bat da: jada ez du lortzen eraberritzearekin, orain suntsitu beharra dauka. Zentzu horretan, Milei Bolsonaro edo Bukeleren antz handiagoa du Europako kontserbadoreena baino. Eta horrek are arriskutsuago bihurtzen du.
Desberdintasun nagusia da Ipar Globaleko eskuinak, oro har, subiranistak, nazionalistak eta industrialistak direla, baita munduaz duten ikuspegia erreakzionarioa edo xenofoboa bada ere. Melonik industria italiarra defendatzen du, Le Penek nekazari frantziarra babesten du, eta Trumpek ere "America First" esaten du. Eskuindar autoritarioak dira, bai, baina euren herrialdeetako botere ekonomikoa indartu nahi dute, euren logikatik.
Hegoaldeko eskuinak, aldiz, zipaioak, neokolonialak eta autogorrotatzaileak dira. Ez dute euren aberria defendatzen, mespretxatu egiten dute. Ez dute euren herria maite, mespretxatu egiten dute. Ez dute nazio indartsu bat nahi, potentzien enplegatuak izan nahi dute. Milei ez da Trump: Elon Musk, BlackRock, NDF eta AEBko enbaxadaren interesen kudeatzailea da. Gure baliabide naturalak arpilatzen dituen norbait da, Behi Hilak ematen duena, litioa, YPF, airelineak, zeruak, itsasoa, lurra. Eta gogo fanatikoz egiten du.
Horregatik diogu ezin dela Latinoamerikako politika irakurri ezker-eskuin ardatzarekin, Europa balitz bezala. Hemen ardatza goitik behera da. Aberastasuna biltzen dutenen eta ekoizten dutenen artean. Puerto Maderotik gobernatzen dutenen eta bazterretan bizirik irauten dutenen artean. Iparraldearekin itunak sinatzen dituztenen eta aberri handi batekin amesten dutenen artean.
Voxek koordinatzen duen Madrilgo Foroa adibide garbia da. "Zibilizazioaren defendatzaile" gisa aurkezten dira, baina kapital transnazionalaren peoiak baino ez dira. Hegoaldeko demokraziak diziplinatzeaz arduratzen dira, gorroto-agendak ezartzeaz, gizarte-mugimenduak jazartzeaz eta edozein subiranotasun-saiakera suntsitzeaz. Vox, Espainian; Milei, Argentinan; Bolsonaro, Brasilen; Kast, Txilen: munstro beraren buru ezberdinak dira. Eta munstro horri aurpegi faxista duen inperialismoa deitzen zaio.
Baina kontuz: haiek ere beldur dira. Badakite herriak esnatzen ari direla. Horregatik egiten dute oihu, iraintzen dute, erreprimitzen dute. Ez dutelako maitasunik, ez proiekturik, ez etorkizunik. Eta guk bai. Horregatik eusten diogu. Memoria daukagulako, historia daukagulako, eta herria daukagulako.
Zer rol betetzen dute sare sozialek, hedabide handiek eta albiste faltsuek zaharberritze kontserbadore horretan? Nola egin dakioke aurre bonbardaketa horri?
Berebiziko rola jokatzen dute. Gaur egun, borroka ez da kalean bakarrik ematen, izan ere, sare sozialak manipulazio emozionalerako makina bihurtu dira. Ez dute informatzen, munduaren pertzepzioa moldatzen dute, eta gorroto-kanpaina bakoitzaren atzean enpresak, algoritmoak eta eragiketa geopolitikoak daude.
Horri aurre egiteko ez da nahikoa sareetan presentzia izatea: herri-narratiba bat eraiki behar dugu, gure herriaren sentimendu sakonekin berriro konektatuko duena. Herri komunikatzaileak behar ditugu, komunikabide alternatiboak, irrati komunitarioak, konpromiso soziala duten influencerrak. Eta batez ere, jendearekin aurrez aurre hitz egin behar dugu berriro. Hurbileko politika ordezkaezina da.
Azken hilabeteetan berrarmatze europarraren prozesu bizkorra ari gara ikusten. Zer gertatzen ari da Europan? Kontinentearen militarizazio fase berri baten aurrean gaude?
Bai. Gerra Hotzetik ikusten ez genuen militarizazio-fasean sartzen ari da Europa. Eta "demokraziaren defentsa" narratiba baten pean egiten ari da, NATOren menderatze-eskemaren barruan bere mendeko rolari eutsi nahi dion arren. Aurrekontu militar izugarriak onartzen ari dira gizarte-politikak murrizten diren bitartean. Gerra sustatzen ari da migratzaileak zigortzen dituzten bitartean. Zibilizazioz mozorrotutako basakeria da.
Ikusten ari garena Europa Estatu Batuen kolonia estrategiko gisa sendotzea da. Ez da aliantza edo kointzidentzia geopolitikoa soilik: mendekotasuna da. Washingtonen hartzen ari dira segurtasunari, defentsari, energiari eta baita ekonomiari buruzko erabaki giltzarriak, eta Europako gobernuek onartu egiten dituzte, nahiz eta euren herrien interesei nabarmen kontra egin. Europa berrarmatzen ari da, ez bere burua defendatzeko, baizik eta inperio iparramerikarraren aurreko talde militarraren rola betetzeko, beste potentzia emergente batzuekin duen eztabaida globalaren esparruan.
Ukrainako gatazka aitzakia perfektua izan zen. Inbaditutako nazio baten subiranotasuna defendatzen zela esaten zen bitartean, benetan martxan jarri zena kontinentearen militarizazio planifikatu bat, NATOren hedapen bizkorra eta Europako herriak odolusten ari den gerra ekonomia bat, izan ziren. Alemania, Frantzia eta Italia eskubideak murrizten ari dira, aurrekontu sozialak doitzen, herritarren ongizatea sakrifikatzen, mesede egiten dieten milioi askoko arma-erosketak finantzatzeko... Nori? Estatu Batuetako industria-gune militar handiei.
Europa kolonia bat bezala jokatzen ari da, eta oraindik ez du onartu hala denik. Independentea dela uste du, munduko itsasargi moral gisa aurkezten da, giza eskubideen defendatzaile gisa, baina, egia esan, inperialismo iparramerikarraren morroi modernoa da. Bere eliteak haserre daude Trumpekin, baina ez bere subiranotasuna kaltetu duelako, baizik eta erabakiak hartzeko mahai txikira gonbidatu ez zituelako. Estiloaz kexatzen dira, baina ez hondoaz. Etxe Zuriaren zakarkeria kritikatu dute, baina baldintzarik gabe obeditzen jarraitzen dute.
"Europa kolonia bat bezala jokatzen ari da, eta oraindik ez du onartu hala denik. Independentea dela uste du, munduko itsasargi moral gisa aurkezten da, giza eskubideen defendatzaile gisa, baina, egia esan, inperialismo iparramerikarraren morroi modernoa da"
Eta mendetasun hori ez da militarra bakarrik: energetikoa, finantzarioa, politikoa eta kulturala da. Europak onartu zuen Errusiarekin haustea, hura baitzen bere energia-hornitzaile nagusietako bat, Estatu Batuei gasa garestiago ordaintzeko. Bere industria ahultzen duten zigorrak onartu zituen. Gerraren logika onartu zuen kanpo-politika gisa. kamera moteleko kapitulazio bat da.
Baina arriskutsuena ez da berrarmatzea bakarrik, baizik eta horrekin batera datorrena: gerraren naturalizazioa horizonte politiko gisa, bestearen deabrutzea kontakizunaren printzipio antolatzaile gisa, mundu bipolar eta armatu baten alternatibarik ez dagoelako ideia. Hori tragedia bat da gizadiarentzat. Europak, gerra suntsitzaileen sorleku izan zenak, ez zuen lezioa erabat ikasi. Eta erreakzionatzen ez badu, hurrengoen eszenatokia izango da —eta kanoi-bazka—.
Guk, Latinoamerikatik, arreta handiz begiratu behar diogu horri. Han entseatzen dena, lehenago edo geroago, esportatu egiten delako. Izan ere, militarizazio, menekotasun eta botere inperialekiko obedientzia logika bera ari da Milei gure eskualdean inposatzen. Horregatik ez dugu gure lurraldean bakarrik eutsi behar: menpean hartzen ari diren Europako herriekin aliantzak egin behar ditugu.
Ukrainako gerra militarizazio honen ardatz diskurtsibo bihurtu da. Nola ikusten duzu Errusia Mendebaldearen "mehatxu existentzial" gisa eraikitze hori?
Ukrainako gerra tragedia bat da. Baina aitzakia ere bada. Mendebaldeak Errusia eraiki du erabateko etsai berri gisa, bere hedapen militarra, informazio-kontrola eta barne-errepresioa justifikatzeko. Kanpoko etsaiaren trikimailu zaharra da, ordena bidegabeari eusteko.
Ez naiz Putin defendatzen ari, ezta gutxiago ere. Baina gatazka hori ezin da aztertu NATOren hedapena, hesi estrategikoa eta "giza eskubideen" izenean herrialde osoak bonbardatzen dituztenen hipokrisia ulertu gabe. Mundua kontrolatzeko gerra da, eta herriek beti ordaintzen dute prezioa.
Errusia "mehatxu existentzial" gisa deabrutzea ez da berria. Mendebaldeko potentzietan sakonki errotutako narratiba historiko baten parte da. Mendebaldeari ez zaio axola Errusian gobernatzen duen erregimen mota: tsarista, komunista, nazionalista, kontserbadorea edo liberala izan daiteke. Ez zaie axola Putin edo Kremlin. Errusia bera da gogaitzen dituena, baliabide estrategikoak dituen, gaitasun militar autonomoa duen eta, batez ere, lurralde-neurrigabetasuna duen aktore geopolitikoa delako, eta horrek aukera ematen diolako Estatu Batuak eta Europar Batasuna nagusi diren mundu-sistema kapitalistaren mende ez egoteko.
Errusiarekiko etsaitasuna ez da Ukrainaren inbasioarekin sortzen. Gerra ez zen 2022an hasi: 2014an hasi zen, Ukrainan gobernu hautetsi bat kargutik kendu zuen kolpea gertatu zenean, eta eraso militar bat piztu zenean Donbasseko populazioen aurka, gehienak errusiar hiztunak, sistematikoki sarraskituak, bonbardatuak eta etxetik kanporatuak izan zirenak. Non zeuden Europaren malkoak giza eskubideen alde? Non zeuden Donetsk eta Luhansk suntsitu zirenean Kievengatik negar egiten zuten hedabideak?
Eta argi gera dadila: horrek ez du esan nahi Putin justifikatu behar denik, ezta autoritarismo modu bat bera ere. Baina ez gara inozoak. Europako eta Estatu Batuetako eliteek printzipio moralengatik, demokraziarekiko maitasunagatik edo gutxiengoen eskubideekiko kezkagatik dihardutelako ipuina ez dugu sinetsiko. Hala balitz, gutxienez jarrera koherentea izango lukete gaur egun Gazan gertatzen ari denarekiko; izan ere, denbora errealean telebistan emandako genozidioa egiten ari dira, milaka haur hil dituzte, ospitaleak bonbardatu dituzte eta milioika pertsona desplazatu dituzte. Eta, hala ere, hor ez dago zigorrik, ez dago blokeorik, ez dago armarik erresistentzia palestinarrarentzat. Isiltasuna, konplizitatea eta negozioak daude.
Orduan, Errusia deabru global berri gisa eraikitzeak ez du zerikusirik bere gobernu formarekin. Horrek zerikusia du Estatu Batuak buru dituen bloke inperialaren erabateko domeinurako oztopo izatearekin, eta orain, lehen esan dugun bezala, kolonia otzana den Europa batek gauzatzen du. NATO, Berlingo Harresia erorita desegin behar zena, desagertu ez ezik, ekialderantz ere hedatu zen, Errusia militarki zokoratuz, egoera apurtze-puntura eraman arte eraginez eta tenkatuz.
Hau ez da erlatibismo morala. Memoria historikoa eta argitasun geopolitikoa izatea da. Kontua ez da Putinen edo Bidenen, Errusiaren edo NATOren artean aukeratzea. Kontua da ez onartzea Mendebaldea ongiaren zaindari gisa eta gainerako mundua zuzendu edo ezabatu beharreko barbaro gisa aurkezten duen kontakizun bakarra. Izan ere, narratiba hori, faltsua izateaz gain, oso arriskutsua da: gerrak, arpilatzeak eta krimenak legitimatzen ditu, gero bere mugen barruan ere betetzen ez diren balioen izenean.
Eta mehatxuez ari bagara, nork egin dio mehatxu handiagoa bakeari eta herrien subiranotasunari mendebaldeko inperialismoak baino? Argi hitz egin dezagun: Erresuma Batuak legez kanpo eta zilegitasunik gabe okupatzen ditu gure Malvina Uharteak, demokraziak barik botere militarrak, espioitzak eta NATOren baldintzarik gabeko babesak sostengatutako XIX. mendeko gune koloniala. Eta ez da kasu isolatua: Latinoamerika osoa esku-hartze eta menderatze modu okerrenen esperimentazio eremua izan da. Estatu Batuek estatu kolpeak bultzatu dituzte — 76koa Argentinan; Pinochetena, Txilen; Bolsonarokoa Dilmaren aurka, Bolivian egin zuten bezala —, eta Panama eta Granada bezalako herrialde anaiak inbaditu dituzte, nazioarteko zuzenbidearekiko inolako errespeturik gabe.
"Errusia deabru global berri gisa eraikitzeak ez du zerikusirik bere gobernu formarekin. Horrek zerikusia du Estatu Batuak buru dituen bloke inperialaren erabateko domeinurako oztopo izatearekin"
Eta Ekialdean "autokraziak" aipatzen dizkiguten bitartean, Guantanamo bezalako tortura-base bat mantentzen dute Kubako lurretan, nazioarteko zuzenbidearen urraketa zuzena, presoentzako epaiketarik eta eskubiderik gabe. Zein demokraziaz hitz egiten digute? Zein moral da gaur egungo kolonialismoaren aurrean isiltzen dena, baina besteren askatasunaren gainean pontifikatzen duena?
Europak eta Estatu Batuek jatorrizko herrien genozidioagatik eta Latinoamerika, Afrika eta Asiaren arpilatze sistematikoagatik zor historikoa ez kitatzeaz gain, planetaren epaile moral gisa aurkeztu nahi dute euren burua. Hipokrisia lizuna da: mundua su eta gar menperatu zutenek orain etika-irakaspenak eman nahi dituzte milioika hilotzen gainean eraikitako pulpituetatik. Guk ez dugu ahazten. Ez gara neutralak, baina ezta inozoak ere. Badakigu nor izan ziren, badakigu nortzuk diren, eta, batez ere, badakigu zer proiektu eraiki behar dugun berriro inoren kolonia ez izateko.
Guk, Hego Globaletik, beste begirada bat eraiki behar dugu. Hollywoodeko gidoiak erosten ez dituena eta think tanks inperialen hitzaldiak errepikatzen ez dituena. Begirada koloniagabea, multipolarra, humanista, benetako mehatxu existentziala Errusia eta Txina ez direla onartzen duena: irabazia bizitzaren gainetik jartzen duen sistema da, irabazia planetaren gainetik, boterea herrien gainetik.
Mendebaldeko narratibak mundua "demokrazia liberalen" eta "autokrazien" artean zatituta bezala aurkeztu ohi du. Zer arrisku ikusten duzu kontakizun bitar eta sinplista horretan? Zer ezkutatzen da atzean?
Egia ezkutatzen da. "Demokrazia liberal" horietako askok diktadurak bermatzen dituztelako, kolpeak finantzatzen dituztelako, armak saltzen dituztelako eta euren herriak zapaltzen dituztelako. Eta "autokrazia" izeneko askok mendebaldeko moldean sartzen ez diren baina beste tradizio kultural eta politiko batzuei erantzuten dieten parte hartzeko eta antolatzeko moduak dituzte.
Kontakizun bitar hori funtzionala da gerrarako, kontrolerako eta dominaziorako. Diskurtso koloniala da: "gu zibilizatuak gara, zuek barbaroak". Baina Historiak ez du jada ahots bakar batetik idazten uzten. Mundua konplexuagoa da eta herriak esnatzen ari dira.
Nola eragiten du gerra eta berrarmatze logika horrek Hego Globalean? Zein leku geratzen zaio Latinoamerikari eztabaida geopolitiko global honetan?
Latinoamerika biktima edo protagonista izan daiteke. Biktima, hilketa-eremua izatea onartzen badu, litioaren, haragiaren eta energiaren hornitzailea gerran dauden potentzientzat. Protagonista, batzen bada, aberri handi bat eraikitzen badu, bere baliabideak eta subiranotasuna defendatzen baditu.
Gerra-logikak arriskuan jartzen gaitu: ez bakarrik gatazkak sortzeko aukeragatik, baizik eta inperioen arteko joko horretan norbaiten alde jartzera behartu nahi gaituztelako. Eta guk ez dugu aukeratu behar NATOren eta Errusiaren artean, Txinaren eta Estatu Batuen artean. Dominazioaren eta askatasunaren artean aukeratu behar dugu, mendekotasunaren eta subiranotasunaren artean. Eta horrek hegoaldeko geopolitika bat eskatzen du, behetik gora doan integrazio bat, herrien diplomazia bat.
Hain panorama txarraren aurrean, zeintzuk dira sistemak dituen arrakalak? Non ikusten dituzu itxaropen- edo eraldaketa-haziak?
Pitzadurak herria dagoen lekuan daude. Antolatzen den gazte bakoitzean, janari-plater batengatik borrokatzen den ama bakoitzean, bere lurra defendatzen duen komunitate bakoitzean, eta etsitzen ez duen langile bakoitzean. Haziak herri-ekonomian daude, herri-hezkuntzan, jatorrizko herrien espiritualtasunean, fedea galtzen ez dutenen samurtasun iraultzailean.
Sistemak karraska egiten du, eta kraskatzen denean, aukerak irekitzen dira. Prest egon behar dugu. Umiltasunez, maitasunez, adorez. Frantzisko aita santuak zioen bezala, "ekonomia honek hil egiten du". Baina beste ekonomia bat ere badago, beste politika bat, beste espiritualtasun bat. Eta hori da erein behar duguna. Uzta ikusten ez badugu ere, erein egin behar da.