Erakusketarako hainbat lan, egile eta argitaletxe hartuta dituzue, baten bat kanpoan utzi behar izan duzue ala denak sartu dira?
Nik uste dut ezetz, denak sartu ditugu, ibilbide ahalik eta osatuena egiten saiatu baikara. Hala ere, beti geratuko dira batzuk kanpoan, beti baikaude egile berriak aurkitzen. Adibidez, Anaitasuna aldizkariaren inguruan, 1975ean, erakusketan aipatu ditugun egileak baino gehiago zeuden; Antton Olariaga, Jon Zabaleta edo Egileor sartu ditugu, egile esanguratsuenak izan zirelako, baina beste batzuk ere zeuden. Oro har, 80. hamarkadan, komikiak kaleratzen zituzten gehienak hor aipatuta daude, behintzat. Gainera, osagarri moduan Euskal komikia 1975-2017 argitaratu genuen liburua dago, bertan, askoz zehatzago azalduta dago guztia.
Zergatik hartu zenuten 1975 urtea abiapuntu moduan?
Kike Infamek aukeratu zuen data hori, Francoren heriotza urte horretan izan zelako, eta trantsizioan eman zen komiki eztanda hori jorratzeko interesgarria zela pentsatu genuelako. Atzerago joatea laino artean sartzea bezala izango litzateke, aurreko euskarazko komikigintza ikertu gabe dagoelako oraindik. 1975a barik, aldaketa 73-78 urteetan eman zela azpimarratuko nuke, garai horretan eman zelako mugimendu guztia; adibidez, 73an hasi ziren Tintinen komikiak euskaraz lehen aldiz argitaratzen. Gainera, 1978an, Fraga Iribarne Informazio ministroaren zentsura-legea bertan behera geratu zen; ordura arte, komikia euskaraz argitaratzea oso arriskutsua zen; horretan aritu zen Iñaki Beobidek orduko miloi bat pezetako isuna jaso zuen liburu bat euskaraz argitaratzearren.
Ibilbide horretan guztian, zeintzuk argitaletxe nabarmenduko zenituzke?
Seguruenik baten bat kanpoan utzi dut, gainera, oso txikiak izan diren argitaletxeak ere daude tartean; hala ere, hasieratik egon den Erein aipatuko nuke kasurako. Horregaz batera, Gasteizen sortu zen Ikusager album itzelak kaleratu zituen 80. hamarkada osoan. Bertoko egileez gain, Argentinako izen handi batzuk ere argitaratu dituzte: Berscia aita eta semea, besteak besteak. Bestalde, Antxeta argitaletxe txikia ere egon zen denbora labur batez, eta album gutxi argitaratu zituen arren, bere garrantzia izan zuen, Hugo Pratt bezalako egile famatu baten lanak euskaratu zituelako. Ttarttalo izango zen beste etxe garrantzitsua. Gaur egun, abaniko zabala dago ere: Astiberri sortu zen 2001ean, eta eleberri grafikoaren alorrean bera da aurretik dabilen argitaletxeetariko bat; Harriet ere bai; Txalaparta ere hasi da komikiak ekoizten, eta, besteak beste, Lucio Urtubiaren istorioa ekoiztu zuten, Frantzian arrakasta handia izan duena; gero, Xabiroi ere aipatu behar da, Ikastolen Elkarteko aldizkaria; hain zuzen ere, bertatik urtero komiki bat edo bi argitaratzen dira.
"1975. urtea baino atzerago joatea laino artean sartzea bezalako izango litzateke, aurreko euskarazko komikigintza ikertu gabe dagoelako oraindik"
Zelakoa izan da komikiaren bilakaera ordutik?
80. hamarkada izan zen euskal komikigintzaren urrezko aroa: asko argitaratu zen, komikigile batzuk profesionalizatu egin ziren eta eskaintza oso zabala izan zen alor guztietan. 90. hamarkadatik aurrera, mundu-mailako krisialdi bat egon zen, aisialdia internetera eta ikus-entzunezko hedabideetara bideratu baitzen. Komikia apur bat desfasatuta geratu omen zen. Hala ere, azken urteetan berpizte bat egon da, batez ere, eleberri grafikoari esker; horrek, aldarrikatzen du komikia bederatzigarren artea dela. Mugimendu hori nazioarte mailan eman da, batez ere, Frantzian eta Estatu Batuetan.
Eleberri grafikoak komikigintza salbatu du, beraz?
Bai. Hala ere, etiketa horren atzean aldaketak ego dira. Esan daiteke komikiei buelta bat eman zaiela eta berrasmatu egin direla: gaur egun ditugun komikiak oso aberatsak dira, bai kalitatearen bai ekoizpenaren aldetik ere. Horretaz gain, nobela grafikoaren garaian, egileen lana ere asko aldarrikatu da, orain arte, industriak ez zuen beraien lana hainbeste goraipatzen. 2000. urtetik aurrera, hori aldatu egiten zen, nahiko prekarioa izaten jarraitzen duen arren, orain, egileek badute prestigio gehiago. Hala ere, izena izan arren, ez pentsa sekulako dirutzak irabazten dituztenik, asko jota punta-puntakoak eta asko saltzen dutenak.
Oro har, komikilari gehienak gizonak izan dira, baina hori ere aldatzen ari da?
Komikigintzan, batez ere gizonak dira egileak, baina gero eta emakume gehiago ari dira lanak argitaratzen. Horiek ikuspegi ezberdina ematen diote komikiari, eta bestelako istorioak kontatzen dituzte. Lehendik ere emakume egileak egon dira, guk liburuan horietako asko aipatzen ditugu, baina gero eta gehiago daude. Ilustrazioaren munduan, aldiz, gehienak emakumeak dira; behin zenbaketa egin nuen eta ilustratzaile gehienak emakumeak zirela konturatu nintzen. Besteak beste, duela urte batzuk, Maite Gurrutxagak Euskadi Saria irabazi zuen Habia komikiagaz, baina bere lan nagusia beti izan da ilustrazioa.
"Gaur, Euskal Herrian egiten den lanak kalitate handia dauka, eta gidoilari eta marrazkigile harrobi itzela dagoela nabarmendu nahiko nuke"
Eta gaur egun argitaratzen ari den egilerik aipatuko zenuke?
Lehenik eta behin, azpimarratuko nahiko nuke harrobi itzela dagoela. Gaur egun, Euskal Herrian egiten den lanak kalitate handia dauka, eta gidoilari eta marrazkigile harrobi itzela dagoela nabarmendu nahiko nuke. Beste batzuk, mantendu diren historikoak dira: Juan Luis Landa, Atton Olariaga, Zaldi Eroa... Horietaz gain, nazioarte mailan arrakasta izaten ari diren batzuk ere daude; horietako bost batek zuzenean Estatu Batuetako merkatuan kaleratzen dituzte beraien lanak. Horretaz gain, guretzako merkatu naturalena Frantziakoa da; Harrieteko egileak adibidez, bertan ari dira lanak kaleratzen. Ehunka dira, beraz, ez da erraza batzuk bakarrik aipatzea; gainera, garrantzitsuak diren batzuk bidean ere geratu dira. Horretarako, liburua argitaratu genuen, bertan aurkitzen baitira ia guztiak hobeto zehaztuta.
Euskal Herriko komikigileak nazioartean ere saltzen dutela diozu...
Bai, lehen ere saltzen zen, eta, gaur, atzerriko merkatuetan sartuta dabiltzan zenbait egile euskaldun daude. Adibidez, AEBtako merkatuetan saltzen dutenen kasuan zuzenean han saltzen dute, emetik pasatu gabe, eskubide guztiak saltzen dituztelako. Frantziako merkatua ezberdina da, han saldu arren, eskubideak egilearenak izaten jarraitzen dute. Azkenaldian, batez ere, Frantzian publikatu duten autore asko daude: Dani Fano, Alex Macho, Aritz Trueba...
Zu zeu ere komikigilea zara; nola egiten duzu lan?
Ni gidoilaria naiz, eta ilustratzaile batekin egiten dut lan; Iñaketekin normalean. Frantzian, adibidez, komiki gehienek gidoilari bat eta marrazkilari bat izaten dute. Beste batzuetan, marrazkilaria bera da lan guztia egiten duena. Beste batzuetan, hirugarren bat ere dago: koloreaz arduratzen den koloregilea. Ni Ricardo Sendra argentinarrarekin hasi nintzen lanean biñetak egiten; ondoren, Iñaketekin lanak argitaratzen hasi ginen, eta oraindik ere elkarrekin lanean gabiltza. Beste batzuekin ere egin dut lan: Alex Orbe, besteak beste. Etorkizunerako, Algortako Igor Sarralde marrazkigilerekin ere lan bat prestatzen ari naiz, baina momentuz sekretua da.
"Ni mitifikazioaren aurkakoa naiz, eta euskal komikigintzan etengabe erabili dira mitoak; horren adibide argia daukagu Orreagako gudari buruz hainbat istorio egin direla."
Zergatik jotzen duzue hainbestetan gai historikoetara?
Oso ohikoa da, istorioak kontatzeko aukera zabala eskaintzen digulako, eta historia pentsatzen duguna baino askoz ere zabalagoa delako. Adibidez, eleberri grafikoetan oso ohikoak izaten diren biografiak, eta horiek ere historikoak dira. Beste batzuetan, aldiz, istorioak kontatzen dira eta garai historikoetan kokatzen dira. Niri gure inguruko istorio txikiak kontatzea da gehien gustatzen zaidana, bertoko gertaerak ere historia unibertsaleko parte direlako. Berunezko Itsasoa argitaratu nuenean, pertsonaia gehienak Sopela, Getxo edo inguruko marinelak ziren, eta Matxitxakoko batailan kokatu nituen, niretzako hori delako interesgarriena; ikerketa txiki batetik abiatzen den istorio zabalagoa kontatzea, hain zuzen ere. Niretzako, komikia aurretik ikertu dudan gertaera historiko baten interpretazioa omen da, ez da lan historiko bat.
Zer iruditzen zaizkizu super heroien komikiak?
Nire lanetan, heroiak kolektiboak izan ohi dira, ez dago heroi bakar bat. Komikietan beti geratzen dira ondo heroiak, baina kontu historikoak benetan aztertuz gero, konturatzen gara gertaerak ez direla horrela ematen. Ni mitifikazioaren aurkakoa naiz, eta euskal komikigintzan etengabe erabili dira mitoak; horren adibide argia daukagu Orreagako gudari buruz hainbat istorio egin direla.
Zentzu horretan, gaur egun, Japoniarrak dira merkatua jaten ari direnak. Duela gutxi irakurri dut azaroan gehien saldu zen komikia manga bat izan zela. Gainera, komikia irakurtzen duten gazte gehienek manga irakurtzen dute. Frantzia eta Belgika dira komikiaren sorlekua, eta merkatuaren parte handi bat mangak bereganatu du, eta erakusketetan geroz eta japoniar gehiago daude.
